پرنده ققنوس، پرنده ی مـقـدّس افسـانـه ای است کـه در اساطیر ایـران، اساطیـر یونـان، اساطیر مصـر، و اسـاطیر چیــن از آن نــام برده شده است.
دربــاره ی این موجود افسانهای گفته میشــود که وی مــرغی نــادر و تنهاست و جفت و زایشی نـدارد. هـزار سال یکبار، بر تودهای بزرگ از هیزم بــال میگشاید و آواز میخواند و چــون از آواز خویش به وجد و اشتیاق آمد، به منقار خویش آتشی میافروزد. سپس، با سوختن در آتش تخمی از وی پدیـد میآیــد که بلافاصله آتش میگیــرد و میسوزد و از خاکستـــر آن ققنوسی دیـگر متــولد میشــود.
ققنوس در اغــلب فــرهنگ ها نــماد جاودانگی و عمــر دگربار تلقی شدهاست. لیکن، بــرخی فرهنگ ها ویژگیهای دیگر هم به او نسبت دادهاند. برای مثال، در مورد او گفته شده: اشک ققنوس زخــم را درمان میکند. پرنده ققنوس صدای دل نشینی دارد. موسیقی از آوای او پدید آمدهاست و صدها سخن دیگر.
ققنوس پرنده ای افسانه ای است که هزاران سال زندگی می کند و بعد از عمر طولانی خود می میرد. پس از مرگ، از خاکستر خود دوباره متولد می شود. ققنوس را نماد جاودانگی و تولد دوباره می دانند.
در زمان های قدیم، مردم معتقد بودند که اگر بتوانند یک ققنوس زنده را شکار کنند، خوش شانس خواهند بود.
در اساطیر چینی گفته می شود که ققنوس می تواند 1000 سال قبل از مرگ در سن 500 سالگی پرواز کند. چینی ها معتقد بودند که ققنوس نماد طول عمر و تولد دوباره است.
ققنوس در بسیاری از متون باستانی از جمله کتاب مقدس، وداها، زند اوستا، آی چینگ، کتاب ترانه ها، کتاب مصری مردگان، اساطیر یونانی، اساطیر رومی، اساطیر هندو، بودایی ذکر شده است.
ققنوس در بسیاری از فرهنگ ها در سراسر جهان ظاهر می شود.
افسانه های مختلفی در مورد چگونگی پیدایش ققنوس وجود دارد. طبق برخی از افسانه ها، ققنوس از آتش متولد شد. داستان های دیگر می گویند که ققنوس توسط خدایان ساخته شده است. برخی دیگر ادعا می کنند که ققنوس به طور طبیعی متولد شده است.
موسیقی و پرندگان از قدیم الایام با هم ارتباط داشته اند. در واقع، بسیاری از فرهنگ ها در طول تاریخ، پرندگان خاصی را با آلات موسیقی خاص مرتبط کرده اند. ارتباط با ققنوس و موسیقی اولین بار در نوشته های ارسطو ذکر شده است. او معتقد بود که آواز پرنده ققنوس شبیه به فلوت است.
مصریان باستان معتقد بودند که پرنده ققنوس فقط در شب می تواند آواز بخواند. همچنین فکر می کردند که اگر آواز پرنده ققنوس را در حالی که بیدار هستند بشنوند، به این معنی است که خدایان آنها مرده اند.
یونانیان معتقد بودند که پرنده ققنوس نماد جاودانگی است. همچنین معتقد بودند که پرنده ققنوس برای خدای آپولو آواز می خواند. سپس او را به مردی جوان تبدیل می کند.
قُقنوس، مرغ خوشخوان، آوازه ی جهان،
آواره مانده از وزش بادهای سرد،
بر شاخ خیزران،
بنشسته است فرد.
بر گرد او به هر سر شاخی پرندگان.
او ناله های گمشده ترکیب می کند،
از رشته های پاره ی صدها صدای دور،
در ابرهای مثل خطی تیره روی کوه،
دیوار یک بنای خیالی می سازد.